یکی از صفات بد آدمی سوء ظن است
و این صفت رذیله نتیجه ی جبن وضعف نفس است زیرا که هر جبان ضعیف النفسی هر فکر فاسدی که بخاطرش میگذرد و به قوه ی واهمه ی او در می آید اعتقاد می کند و پی آن می رود و این صفت خبیثه از مهلکات عظیمه است خداوند عالم می فرماید
یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیراً من الظن ان بعض الظن اثم ،یعنی ای گروه مؤمنین اجتناب کنید از بسیاری از گمان ها بدرستیکه بعضی از گمانها گناه است و دیگر می فرماید فظننتم ظن السوء و کنتم قوماً بوراً یعنی گمان بد بردید و شما قومی بودید به هلاکت رسیده و حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید که باید امر برادر مؤمن خود را به بهترین محامل حمل کنی و باید به سانحه ی که از برادر تو سرزند گمان بد نبری مادامی که محمل خوبی از برای آن بیابی و مرویست که خدای تعالی حرام کرده است از هر مسلمی خون اورا، و عرض اورا، و ظن بد بردن و همین مذمت از برای ظن بد کافی است که آن را قرین کشتن مسلم و دست اندازی به حریم و عرض او نمودن کرده اند و شکی نیست که هر که در باطن ظن به دیگری برد و او را به شرّ و فساد نسبت دهد در ظاهر به نظر حقارت او را می بیند و اکرام او را کماینبغی بجا نمی آورد و در حقوق او کوتاهی می کند بلکه مضایقه از غیبت و اظهار آنچه گمان به او برده نمی کند و همه ی این امور منشأهلاکت او می شود و شبهه ی نیست در اینکه هر که ظن بد به مسلمانان می برد خبیث النفس و بد باطن است و هر کسی را مثل خود می داند و خباثت باطن او بظاهرش سرایت کرده و دل هر مؤمن پاک طینتی نسبت به همه ی خلایق پاک و صاف است و ظن بد به احدی نمی برد، آری آری " از کوزه همان برون تراود که در اوست"
مرا پیر دانای مرشد شهاب
دو اندرز فرمود بر روی آب
یکی آنکه بر خویش خوشبین مباش
دگر آنکه بر خلق بدبین مباش
و سرّ اینکه ظن بد به مردم بردن علامت خباثت نفس است و شارع از آن نهی فرموده آن است که نمی باشد مگر از القای شیطان خبیث زیرا که بجز علام الغیوب احدی از باطن دیگری آگاه نیست و هیچ دلی را به دل دیگر راه نیست پس چگونه می تواند شد که کسی چیزی را ندانسته و به چشم خود مشاهده نکرده و از گوش خود نشنیده در حق غیر اعتقاد کند پس ظن بدی که آدمی میکند امری است که از راهی که نمی داند بدل افتاده و نیست از راهی مگر از راه شیطان، پس شیطان آن گمان را به دل او انداخته بآنچه گمان برد و خبر داده و آدمی چگونه خبری که شیطان داده باشد قبول می کند و حال آنکه شیطان از هر فاسقی فاسق تر است و خدا می فرماید ان جائکم فاسق بنبأ فتبینوا اگر فاسقی شما را خبر آورد تبین کنید و آن را قبول نکنید پس از برای اهل ایمان جایز نیست که تصدیق آن لعین را کنند اگر چه بعضی قراین خارجیه بآن ضم شود تا به سر حد یقین رسد، پس هرگاه عالمی را در خانه ی امیر ظالمی ببینی شیطان به گمان تو می اندازد که او بجهة طمع بآنجا رفته تو باید آن را به دل خود راه ندهی زیرا که شاید باعث رفتنش اعانت مظلومی باشد و اگر از دهن مسلمانی بوی شراب یابی باید جزم باینکه او شراب حرام نوشیده است نکنی زیرا که می شود که مزه مزه باشد و ریخته باشد یا بر آن مجبور بوده باشد یا به تجویز طبیب حاذقی بجهة مداوائی آشامیده .
منبع:معراج السعادة عالم ربانی ملا احمد نراقی (ره)
بهترین کتاب در علم اخلاق